Koutoubia Moskee

Koutoubia; Het monument van Marrakech dat de test van de tijd heeft doorstaan

Al bijna 1000 jaar is de minaret van de Koutoubia moskee het herkenningspunt aan de horizon van Marrakech. De oasestad werd aan het zicht onttrokken door de vele palmbomen en een bijna 20 km verdedigingsmuur rondom. Maar daarboven torende de minaret uit. Deze is zichtbaar vanaf wel 30 km afstand tegen de achtergrond van de Hoge Atlas. Een wonderschoon beeld!

Als je een bezoek brengt aan de Ourika Vallei en terugkeert naar de stad heb je een weids uitzicht over de vlakte. In de verte zie je de minaret in volle glorie imposant schitteren. Je voelt je even nederig. Zouden de handelaren en reizigers uit alle windstreken die vroeger de stad aandeden zich ook zo hebben gevoeld?

De moskee dankt zijn naam aan de integratie van de Arabisch taal in het vroegere Marokko. Indertijd klonken er vooral Berber dialecten in de regio. Het woord al-Koutoubiyyin betekent ‘bibliothecaris’, een woord uit de nieuwe taal meegebracht door de komst van de Islam in het land. Koutoubia verwijst naar de boekenmarkt die vroeger rondom de moskee plaatsvond en de rondreizende verhalenvertellers. 

Er hebben vele dynastieën geheerst in Marokko. Het Koningshuis van de Almoraviden uit de 11de eeuw ligt onbedoeld aan de bakermat van de bouw van de grootste moskee van Marrakech. Dit verhaal begint in de Sahara …. 

Het verhaal van de Koutoubia Moskee

Er was eens een Berberstam die in de woestijn van het huidige Mauritanië woonde. Zij noemden zich de Almoraviden en heersten over een gedeelte van de Trans-Saharaanse goud-route. Zij volgden deze route en veroverden aanliggend grondgebied om hun positie te versterken. Na een lange reis vonden zij rond het jaar 1060 aan de voet van de Hoge Atlas, een ideale locatie voor een nederzetting. Het lag op een kruispunt van karavaanroutes. Deze werd omgeven door vruchtbare akkers en smeltwater uit de bergen. Het smeltwater kon via het khettera systeem (ondergrondse kanalen) worden geïrrigeerd. Een methode die zij ook in de Sahara toepasten. Wat zij ook meenamen uit de woestijn waren de heerlijke dadels. Het verhaal gaat dat de vele palmbomen rondom Marrakech hun oorsprong vinden in de pitten van de meegebrachte dadels der Almoraviden.  

Het oorspronkelijke agrarische landschap betitelden zij met “Het land van God”. “Mur na kush” (in het Berbers) verbasterde en groeide uit tot de stad Marrakech.  De heersers stonden open voor de intellectuele invloed van wetenschap en theologie. Er heerste tolerantie tussen moslims en andere gelovigen in de stad. Vrouwen hadden een prominente rol in de maatschappij. Zij konden zich vrij bewegen en waren ook in de positie om te regeren. De Berberse Malika (koningin) Zaynab is daar het bekendste voorbeeld van.

De komst van de Almohaden

Deze ontwikkelingen en groei van welvaart werden met argusogen gade geslagen door rivaliserende Berberstammen uit het Anti-Atlasgebergte. In hun ogen waren de heersers van de nieuwe Koningsstad afvalligen van de ware Islam. Op een dag besloten zij hun krachten te bundelen en de strijd aan te gaan. Na een 7 jarig beleg lukt het hen om de stad te veroveren. Een nieuw tijdperk breekt aan: de dynastie der Almohaden.  Zij worden heer en meester van Marrakech en breiden het rijk uit tot aan Andalusië. 

Als deze kentering in de geschiedenis niet was gebeurd had wellicht de Koutoubia moskee nooit bestaan! Want de nieuwe heerser wilde geen enkele herinnering bewaren aan de Almoraviden. Hun bouwwerken werden met de grond gelijk gemaakt. Zo ook het paleis van de afgezette Koning. De vrijgekomen grond kreeg een andere bestemming als religieus middelpunt van de stad. 

Tussen 1147 en 1154 werd er hard gebouwd aan een moskee met ruimte voor 20.000 gelovigen. Echter bleek bij oplevering dat de Qibla muur (gebedsrichting) niet goed naar Mekka was gericht. Het gebedshuis werd afgebroken en weer opgebouwd, nu in de juiste richting. De fundamenten van de originele moskee zijn nog steeds zichtbaar en opengesteld voor publiek. 

Yacoub el Mansour, een nieuwe sultan

Tijdens de periode van de herbouw van de moskee neemt Yacoub el Mansour ( De Overwinnaar) in 1184 het Koningschap succesvol over. Hij heeft ook veel zin om te gaan bouwen en geeft de toch al indrukwekkende Almohadische architectuur een nieuwe impuls. Het meest iconische bouwwerk uit zijn tijd is de minaret van de Koutoubia moskee. Want een minaret ontbrak nog. Maar ook de Hassantoren in Rabat en de Giralda in Sevilla (toen de hoogste toren ter wereld) zijn de culturele erfenis van het voormalige Moors-Andalusisch Rijk. De Koutoubia is door opvolgende koningen en dynastieën met eerbied behandeld en wordt gezien als het pronkstuk van de stad. 

Op een vierkante basis reikt de Koutoubia minaret 70 meter de hoogte in. Elke zijde is verschillend gedecoreerd met bloemmotieven, geometrische figuren, kantelen, inscripties en groene tegels. Groen is de lievelingskleur van de profeet Mohammed en daarom de religieuze kleur van de Islam. Op de top pronken vier gouden bollen. De legende vertelt dat de vrouw van Yacoub el Mansour heeft gezondigd tijdens de Ramadan door niet te vasten. Zij heeft toen al haar kostbare sieraden laten omsmelten en de gouden bollen geschonken als boetedoening. Of het waar is of niet, het maakt de minaret majestueus maar toch schoon in haar eenvoud. 

De Koutoubia-Moskee: een zichtbaar geheim uit het verleden.

Een bezoek aan de Koutoubia moskee is voorbehouden aan moslims en blijft daarom voor vele toeristen verborgen. Echter als je al eens de Giralda in Sevilla hebt beklommen, kun je je inbeelden hoe het er van binnen uit zal zien. Want deze kerktoren was vroeger de minaret van de grote moskee van Sevilla en het broertje van de Koutoubia. In de tijd van de Reconquista heeft het een transformatie doorgaan tot een katholieke kathedraal, met een klokkenhuis als toevoeging op de top. 

Wist je dat de Giralda-toren zelfs in zijn nieuwe rol nog evenveel indruk maakte op latere architecten? En dat de vorm veelvoudig gekopieerd werd in de nieuwe kerktorens in Europa, Rusland en Amerika? De Big Ben in London is hier onder andere een voorbeeld van. 

Dat brengt ons terug naar de bijna 1000 jaar oude stamvader; de Koutoubia in Marrakech. Het plein en de omringende tuin is voor iedereen toegankelijk en zo kun je de grootsheid van het bouwwerk van dichtbij ervaren. In de prachtige tuin rondom de moskee is het prettig vertoeven in de schaduw van een sinaasappel- of jasmijnboom. Waterstroompjes en fonteinen maken het een idyllische omgeving. Je kunt hier alle mooie kanten van de minaret aanschouwen en het is ook een ideale plek om een perfecte foto te maken. Een heerlijk stukje groen middenin het centrum waar je niks van de stadsdrukte mee krijgt. Het is een oase waar paradijselijke rust en een rijk cultureel verleden samenkomen! 

Een insidertip

Wil jij een mooie foto als herinnering maken? Bezoek dan het KifKif restaurant! Vanaf het dakterras heb je een prachtig uitzicht op de moskee. Ze schenken hier heerlijke verse vruchtensapjes en je kunt er ook lekker lunchen of dineren!